«Մարդու ամենաճիշտ վիճակը մանկական վիճակն է»

«Իրատեսի» հյուրը ՀՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ, Հովհաննես Թումանյանի անվան տիկնիկային թատրոնի ղեկավար ՌՈՒԲԵՆ ԲԱԲԱՅԱՆՆ է:

«ԵՐԿԽՈՍՈՒԹՅՈՒՆԸ ԿԱՅԱՆՈՒՄ Է ՄԻԱՅՆ ԱՅՆ ԺԱՄԱՆԱԿ, ԵՐԲ ՌԵԺԻՍՈՐՆ ՈՒ ՀԱՆԴԻՍԱՏԵՍՆ
ԸՆԿՆՈՒՄ ԵՆ ՄԻԵՎՆՈՒՅՆ ԴԱՇՏԻ ՄԵՋ»

-Պարոն Բաբայան, Դուք մեր կյանքում տեղ գտած ամենասուր խնդիրների արծարծման կիզակետում եք, բայց Ձեր ստեղծագործական մտածումները գլխավորապես ծառայեցնում եք մանուկներին: Դժվար չէ՞ համատեղել այդ երկու երևույթները մեկ անձի ներսում:
-Երբեք ինքս ինձ չեմ տվել այդ հարցը: Պարզապես կարծում եմ, որ Ձեր նշած թե՛ մեկ, թե՛ մյուս ոլորտում պետք է լինել անկեղծ: Երբևէ լսարան չեմ պահանջել՝ այս կամ այն հարցի շուրջ իմ կարծիքն արտահայտելու համար, բայց և երբևէ չեմ հրաժարվել լրագրողների, քաղաքական գործիչների, հանրության առաջ իմ սեփական կարծիքը արտահայտելուց: Ի վերջո, ի՞նչ է նշանակում ներկայացում: Դա ևս սեփական կարծիքը հանրությանը հասցնելու, գեղարվեստական միջոցներով երկխոսություն սահմանելու ձև է: Երեխաներն ընդունում են ամեն ինչ, բացի անկեղծության բացակայությունից, որովհետև երեխաներն իրենք շատ անկեղծ են: Կեղծավորությունը մարդու մեջ մտնում է որոշակի տարիքից հետո, ապրած կյանքի հանրագումարում, և երևի թե մեզ համար ամենադժվար պրոցեսն այդ կեղծավորությունից ազատվելն է: Ոմանց դա հաջողվում է կյանքի վերջում, դրա համար էլ տատիկներն ու պապիկներն այդքան լավ լեզու են գտնում երեխաների հետ: Կյանքի այդ մեծ շրջադարձը կատարելով՝ տարեցները, ի վերջո, գիտակցում են, որ մարդու ամենաճիշտ վիճակը մանկական վիճակն է, և կյանքը մեզ տրվում է երևի թե նրա համար, որ կատարենք այդ շրջադարձն ու գանք մեր նախնական տեսակին, բայց արդեն՝ իմաստնացած:
-Թումանյանի անվան տիկնիկային թատրոնի խաղացանկում մշտապես գերիշխում են դասական գործերի բեմականացումները: Թումանյանի, Էքզյուպերիի, Գոգոլի, այլոց ասելիքը տեղ եք հասցնում շատ ինքնատիպ լուծումների մեջ: Դա ավելի շատ նպատակ ունի բավարարելու սեփական ստեղծագործական մղումնե՞րը, թե՞ երեխաների համար դյուրամարս դարձնելու դասական խորիմաստ նյութը:
-Անկախ լսարանից, բեմադրվող ստեղծագործությունից՝ բեմադրողի կողմից կատարվող որոշակի փոփոխությունները պարտադիր են: Դասական գործը մինչև դասական դառնալը եղել է ժամանակակից գործ, հետագա ժամանակն է այն դարձրել դասական: Թատրոնը դասական ձև չունի, թատրոնը միշտ փոփոխական է, որովհետև թատերական ստեղծագործությունն ստեղծվում է այս պահին, ապրում այս միջավայրում, այս ժամանակահատվածում, նախատեսված է այս հանդիսատեսի համար: Եվ յուրաքանչյուր նոր ժամանակ պահանջում է նոր ձև, նոր մոտեցում, նոր ասելիք: Այսինքն, թատրոնի հիմնական սկզբունքն է միշտ լինել ժամանակակից: Ես այսօր ինչ-որ բան եմ ուզում ասել հանդիսատեսին, և դասական ստեղծագործությունների մեջ եմ գտնում այդ ասելիքը: Դասական գործը նյութ է՝ լավ իմաստով, այսօրվա ասելիքը տեղ հասցնելու համար: Գրականության դասական օրինակները, որոնք ապրում են դարերով, և թվում է, թե պատմում են ինչ-որ հեռավոր դարաշրջանի ու մարդկանց մասին, իրականում պատմում են մեր մասին, այսօրվա մասին, մեր զգացմունքային դաշտի մասին, մեր մտածողությունների մասին: Այդ երկխոսությունը կայացնելու համար պետք է նաև գտնել այսօրվա արտահայտչամիջոցները: Դասական գրողների գործերը շատ խոր են և չունեն միանշանակ մեկնաբանություն: Հենց դրանով էլ հետաքրքիր են: Ռեժիսուրայի արվեստը առաջին հերթին մեկնաբանություն է: Թատրոն եկող մարդկանց հետաքրքրում է, թե այդ թատրոնն ինչպես է մեկնաբանել այս կամ այն դասական գործը: Եթե մարդն ընդամենը ցանկանա ծանոթանալ որևէ դասական գործի, պարզապես կվերցնի-կընթերցի գիրքը, և իր երևակայությունը կստեղծի այն աշխարհը, որը ենթադրում է տվյալ ստեղծագործությունը: Թատրոն գալու պարագայում մարդը վստահում է ռեժիսորի երևակայությանը, և ռեժիսորի երևակայության մեջ սկսում է խաղալ նաև հանդիսատեսի երևակայությունը: Երկխոսությունը կայանում է միայն այն ժամանակ, երբ ռեժիսորն ու հանդիսատեսն ընկնում են միևնույն դաշտի մեջ, ստեղծագործում են հավասարաչափորեն: Սա է ներկայացման հեղինակի համար լավագույն գնահատականը: Երբ հանդիսատեսը ոչ միայն սպառող է, այլև քեզ հետ միասին ստեղծագործող, քո արած աշխատանքն արժեք ունի: Եթե միայն որպես սպառող են մոտենում քո բեմադրած գործին, ուրեմն գործդ մի քիչ թերի է:

«ՎԱՐԴԱՆ ՊԵՏՐՈՍՅԱՆԻ ՏԱՂԱՆԴԸ ՈՒՐԻՇ ՁԵՎՈՎ ԿԴՐՍԵՎՈՐՎԻ ԻՐ ՀԵՏ ՊԱՏԱՀԱԾ ԴԺԲԱԽՏՈՒԹՅՈՒՆԻՑ ՀԵՏՈ»

-Ես մեծ ոգևորությամբ ընդունեցի Վարդան Պետրոսյանի հետ տիկնիկային թատրոնի համագործակցելու առաջարկի մասին լուրը: Բայց երկար ժամանակ է անցել, և որևէ քայլ արված չէ, ինչո՞ւ:
-Դա առաջարկություն էր մեր կողմից, որովհետև մենք Վարդան Պետրոսյանի հետ համագործակցության պատմություն արդեն ունեինք. տիկնիկային թատրոնում միասին բեմադրել էինք «Ցմահ բանտարկյալները» մոնոներկայացումը` 2004 թվականին: Բայց միայն մենք չենք նման առաջարկություն արել: Կարծում եմ՝ շատերն էին ցանկանում ինչ-որ ձևով օժանդակել Վարդանին: Ինքը՝ Վարդանը, ընտրեց իր համար ամենահարմար տարբերակը, որն առաջարկել էր «Օվացիա» պրոդյուսերական կենտրոնը: Ամեն դեպքում, մեր առաջարկությունը մնում է ուժի մեջ: Մարդկայնորեն միանգամայն բացատրելի է Վարդանի ընտրությունը, որովհետև եթե անգամ նա առավոտյան դուրս է գալիս, գնում աշխատանքի, երեկոյան, միևնույն է, վերադառնում է կալանավայր: Միևնույն է, նա կալանավորված է, թեև՝ մի քիչ ուրիշ ռեժիմի մեջ: Ես կարծում եմ՝ նա կսպասի, մինչև լիովին ավարտվի այդ ընթացքը, նա նաև հոգեբանորեն կարիք ունի որոշակի պատնեշ հաղթահարելու և կատարվածից հետո մի քիչ ուրիշ որակով է դուրս գալու բեմ: Բերեմ Դոստոևսկու օրինակը. Դոստոևսկին մինչև բանտ նստելը և Դոստոևսկին բանտից հետո լրիվ տարբեր Դոստոևսկիներ են: Կարծում եմ` Վարդան Պետրոսյանի տաղանդը ուրիշ ձևով կդրսևորվի իր հետ պատահած դժբախտությունից հետո: Այդպես է կյանքը. դժբախտություններն էլ են մեր «հարստությունը»:

«ԵՐԿԽՈՍՈՒԹՅՈՒՆԸ ՇԱՏ ԵՎ ՇԱՏ ԱՎԵԼԻ ԱՐԴՅՈՒՆԱՎԵՏ Է, ՔԱՆ ՄԵՆԱԽՈՍՈՒԹՅՈՒՆԸ»

-2008 թվականին հիմնադրել եք «Թատրոն X» փառատոնը: Սա, իհարկե, ենթադրում է թատերական տարբեր խմբերի միջև փոխազդեցության, նոր փորձի յուրացման հանգամանք: Այս տարիներին նկատե՞լ եք այդ շփումների իրեղեն դրսևորումները մեր թատրոններում:
-Փառատոնի հիմնական խնդիրը հանդիսատես-թատրոն կապի վերականգնումն է, այդ հարաբերությունները ճիշտ հարթակի վրա դնելը, որպեսզի հանդիսատեսը չմնա զուտ իբրև սպառող: Փառատոնի ձևաչափը պահանջում է ներկայացումից հետո քննարկման ծավալում: Քննարկում՝ ոչ միայն մասնագետների, այլև հանդիսատեսի հետ: Հիշում եմ, թե առաջին տարիներին ինչքան դժվար էր ընթանում այդ քննարկումը, այդ խոսակցությունը, և ինչքան հեշտ ու բաց է դա լինում այսօր: Ինձ համար շատ կարևոր է, որովհետև արվեստը և թատրոնը նախ և առաջ չեն կարող ընկալվել հասարակությունից դուրս: Ես բացարձակապես կողմնակից չեմ «Արվեստը հանուն արվեստի» թեզին: Արվեստը պետք է արձագանքի հասարակությանը հուզող հարցերին, բայց պետք է արձագանքի արվեստի լեզվով: Եթե զբաղված ես ստեղծագործությամբ, և այդ ստեղծագործությունը ներկայացվում է հանրության դատին, նշանակում է, որ քեզ ինչ-որ բան հուզում է, և դու ուզում ես կիսվել քո ոլորտի լեզվով: Դու ուզում ես լսված լինել, հասկացված լինել: Եվ ուզում ես զգալ արձագանքը, որպեսզի հասկանաս, թե ինչքան ես ճիշտ կամ սխալ: Երբ հանդիսատեսը ներկայացումից հետո սկսում է խոսել իր տպավորության, իր զգացածի մասին, դրան պետք է հարգանքով վերաբերվել՝ անկախ նրանից՝ դա քեզ դո՞ւր է գալիս, թե՞ ոչ: Դա նաև հնարավորություն է տալիս մշակելու երկխոսության կուլտուրա: Մենք պարտավոր ենք իրար լսել կարողանալ: Մենք պիտի հասկանանք, որ երկխոսությունը շատ և շատ ավելի արդյունավետ է, քան մենախոսությունը: Եվ պետք է հասկանանք, որ մեր կյանքը շատ և շատ տխուր կլիներ, եթե մենք բոլորս մտածեինք միևնույն ձևով: Անվերջ հայելու առաջ կանգնել և տեսնել միայն սեփական դեմքը այնքան էլ արդյունավետ բան չէ: Այն հասարակությունն է երջանիկ, որն ընկալում է, որ իր մեջ եղած շերտերը շատ տարբեր են, բայց կարողանում են գտնել իրար միացնող եզրերը: Իսկ իրար միացնող եզրերը կարելի է գտնել միայն այն ժամանակ, երբ բաց զրույց ենք տանում միմյանց հետ: Կարող են կարծիքները տարբեր լինել, բայց սա ոչ թե դժբախտություն է, այլ երջանկություն: Մենք հաճախակի աղավաղում ենք Եղիշե Չարենցի խոսքը. «Ո՜վ հայ ժողովուրդ, քո միակ փրկությունը քո հավաքական ուժի մեջ է»: Հաճախ «հավաքական» բառի փոխարեն ասվում է «միասնական»: Չարենցը հանճարեղ պոետ է: Ամեն մի բառը ոսկու արժեք ունի: Երբ նա օգտագործում է «հավաքական» բառը, այս խոսքը լրիվ ուրիշ իմաստ է ստանում: Միասնականը նշանակում է, որ բոլորը միասին են, իսկ հավաքականը նշանակում է, որ բոլորը տարբեր են, բայց հավաքվում են մի ընդհանուր գաղափարի շուրջ: Սա շատ կարևոր է: Բռունցքը հինգ տարբեր մատներից է կազմված: Բայց այն բռունցք է, ուժ է:
-Դասախոս-ուսանող հարաբերություններում Ձեզ համար որոշի՞չ է իր ապրած ժամանակի հանդեպ ուսանողի իներտ կամ ակտիվ լինելու պարագան:
-Չէ՛, ես փորձում եմ տարանջատել քաղաքացիական որակների և գիտելիքների գնահատականները: Մենք մասնագիտությանը մեկ-մեկ մատների արանքով ենք նայում: Հաճախակի մեր բուհի դասախոսներից լսում ենք. «Կարևորը՝ մարդ մեծանան»: Նախ, ո՞վ է իրավունք տվել, որ ինչ-որ մեկը տա մեկ ուրիշի մարդկային որակավորումը: Եթե դա անում ես, ուրեմն համարում ես, որ ինքդ՝ որպես մարդ, կայացել ես: Այնինչ, այս կյանքը մեզ տրված է, որպեսզի մշտապես պայքարենք ինքներս մեր մեջ, ինքներս մեզ հետ, փորձենք ինքներս մեզ կատարելագործել: Երբ փորձում ես ինքդ քեզ կատարյալ դարձնել, հասկանում ես, որ շատ քիչ ժամանակ ունես ուրիշի կատարելությամբ զբաղվելու համար. այնքա՜ն աշխատելու տեղ ունես քեզ վրա: ՈՒսանողների հետ աշխատելը շատ հետաքրքիր է, նրանց միջոցով իսկապես զգում ես ժամանակի զարկերակը: Եվ մենք երկուստեք հարստանալու և սովորելու շատ բան ունենք միմյանցից: Ով զբաղվում է մանկավարժությամբ, դասախոսական աշխատանքով, պետք է մշտապես պատրաստ լինի սովորելու: Հենց դադարեցնում ես այդ պրոցեսը և զբաղվում ես միայն սովորեցնելով, արդեն մեռած ես՝ որպես մանկավարժ և դասախոս: Այդ ժամանակ դու հետաքրքիր չես, քեզնից օգուտ չկա: Պետք է պատրաստվես յուրաքանչյուր դասից առաջ, պետք է իրազեկ լինես բոլոր նորություններին, ժամանակակից տեխնոլոգիաների հնարավորություններին, որ կարողանաս միևնույն լեզվով խոսել երիտասարդների հետ: Կյանքն ընդհանրապես դաժան բան է: Առավել ևս՝ արվեստը և կրթությունը: Այստեղ հետ մնալ չի կարելի: Սրանք ամենաարագ փոփոխվող ոլորտներն են: Ֆինլանդիան, որն այդքան զարգացած կրթական համակարգ ունի, ամեն տարի փոփոխություններ է մտցնում, արմատակա՛ն փոփոխություններ: Կարծես կարող էին բավարարվել ունեցածով, բայց՝ ոչ: Նրանք հասկանում են, որ եթե մեկ օր տարվեցին սեփական անձով գոհանալու հատկությամբ, անհուսալիորեն հետ կմնան: ՈՒսանողները հարգում են այն դասախոսին, ով մասնագիտական առումով անաչառ է իրենց հանդեպ: Հենց որ մեջտեղ է գալիս մեկ այլ հանգամանք (մարդկային, ընտանեկան, հասարակական-քաղաքական), որը տալիս է հնարավորություն ավելի մեղմ վերաբերվելու որևէ ուսանողի, դասախոսը միանշանակ կորցնում է հարգանքը ուսանողի աչքում:
(շարունակելի)

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ